بنیانگذار انجمن تخصصی فناوری اطلاعات ایران ، هکر کلاه خاکستری ، کارشناس امنیت اطلاعات و ارتباطات
MSDS چیست؟ برگه اطلاعات ایمنی مواد چیست + بررسی محتویات
برگه اطلاعاتی ایمنی مواد چیست؟ برگه MSDS چه کاربردی دارد؟ برگه MSDS چه محتویاتی دارد؟ چه اطلاعاتی در برگه اطلاعات ایمنی مواد وجود دارد؟ چرا خواندن محتوات برگه اطلاعات ایمنی مواد مهم است؟ اگر شما یک کارشناس شیمی یا یک کارشناس HSE باشید حتما با واژه MSDS یا برگه های اطلاعات ایمنی موارد برخورد داشته اید . این واژه در واقع یک واژه عام حتی برای کارشناسان شبکه و کامپیوتر و ... نیز محسوب می شود و امروز می خواهیم در توسینسو در این خصوص صحبت کنیم.
دوره های شبکه، برنامه نویسی، مجازی سازی، امنیت، نفوذ و ... با برترین های ایران
سرفصل های این مطلب
- چرا ما به برگه اطلاعات ایمنی مواد یا MSDS نیاز داریم؟
- تفاوت اصلی MSDS با برچسب اطلاعات روی مواد شیمیایی چیست؟
- وظیفه تهیه برگه های اطلاعات ماده شیمیایی | MSDS بر عهده کیست؟
-
برگه اطلاعات ایمنی مواد | MSDS شامل چه اطلاعاتی می شود؟
- پارامتر اول : مشخصات ماده شیمایی
- پارامتر دوم : ماهیت فیزیکی و شیمیایی ماده
- پارامتر سوم : شناسایی خطرات مربوط به ماده شیمایی
- پارامتر چهارم : پیش بینی کمک های اولیه برای خطرات انسانی
- پارامتر پنجم : پیش بینی روش های اطفاء حریق
- پارامتر ششم : پیش بینی رها شدن در محیط
- پارامتر هفتم : مکانیزم و روش های انبار سازی و حمل و نقل ماده شیمیایی
- پارامتر هشتم : کنترل های ظاهری ماده شیمیایی
- پارامتر نهم : پایداری و واکنش پذیری ماده شیمیایی
- پارامتر دهم : اطلاعات سم شناسی
- پارامتر یازدهم : اثرات و خطرات تجزیه حرارتی
- پارامتر دوازدهم : ملاحظات نشتی و دفع مواد
- پارامتر سیزدهم : الزامات قانونی
- پارامتر چهاردهم : سایر اطلاعات
MSDS مخفف کلمه های Material Safety Data Sheets می باشد که اگر بصورت تک تک ترجمه کنیم Material به عنوان ماده ، Safety به عنوان ایمنی و Data Sheets به عنوان برگه ها ترجمه می شوند ، نکته مهم در خصوص این واژه این است که اغلب موارد با برچسب هویت ماده شیمیایی که اطلاعات بسیار مختصری ارائه می دهد اشتباه می شود.
اگر بخواهیم به ساده ترین زبان ممکن صحبت کنیم باید بگوییم که هرگاه یک ماده شیمیایی تولید می شود طبیعتا یک سری خواص شیمیایی با خودش دارد که برای مثال آن ماده در واکنش با فلان ماده ممکن است آتش بگیرد یا منفجر شود و یا اگر قرار است از بین برود باید در شرایط خاصی نابود شود که محیط زیست را دچار مشکل نکند و از طرف دیگر این ماده به چه مواد دیگری حساس است و در کجا و با چه پارامترهای ایمنی باید نگهداری شود.
برگه های اطلاعات ایمنی مواد این موارد را به هر کسی که می خواهد با مواد شیمیایی کار کند در میان می گذارد و از خطرات احتمالی نحوه استفاده از ماده شیمیایی مورد نظر فرد را آگاه می کند. ساختار نگارشی برگه MSDS باید به زبان بسیار ساده و البته به زبان رسمی هر کشوری نوشته و ارائه شوند.
چرا ما به برگه اطلاعات ایمنی مواد یا MSDS نیاز داریم؟
باز هم یک مثال ساده می زنیم ، بنزین یک ماده شیمیایی است ، آیا شما بنزین را در کنار آتش قرار می دهید ؟ در کنار پمپ بنزین سیگار می کشید ؟ در دمای زیاد آن را نگهداری می کنید ؟ زیر آفتاب و فضای باز از آن نگهداری می کنید ؟ در محیط زیست و دریا آن را رها می کنید ؟
خوب طبیعی است که اینها را ما می دانیم چون تولید کننده ماده شیمیایی بنزین این موارد را در برگه MSDS محصول خود آورده است و خطرات احتمالی عدم استفاده درست از آن را بیان کرده است . بنابراین وجود برگه اطلاعات ایمنی ماده مورد نظر ، به ما به عنوان مصرف کننده باید با آگاهی و اطلاعات درست از مواد شیمیایی استفاده کنیم ، شاید آن ماده شیمیایی حتی با بو شدن توسط انسان باعث به خطر افتادن سلامتی انسان شود !!!
شما با داشتن MSDS می توانید خطرات و ضایعات ناشی از استفاده ، جابجایی و انتقال و نحوه نگهداری و انبار کردن درست آن ماده را متوجه شوید و از آن در امان باشید. شما با استفاده از اطلاعات موجود در MSDS می توانید نحوه صحیح استفاده از مواد شیمایی را متوجه شوید
و اگر در صورت بروز خطر در خصوص ماده شیمیایی MSDS آن را مطالعه کرده باشید می دانید که چگونه باید با آن مواجه شوید برای مثال شما برای خاموش کردن برخی مواد شیمایی اگر بر روی آنها آب بریزید آن را مشتعل می کنید !!! پس وجود MSDS یک الزام برای مواد شیمایی مورد استفاده ما است . به تصویر زیر نگاه کنید ، یک نمونه MSDS از گازوئیل است که برای محصولات گازوئیل توسط شرکت پتروشیمی در ایران تهیه شده است .
تفاوت اصلی MSDS با برچسب اطلاعات روی مواد شیمیایی چیست؟
احتمالا شما هم روی مواد شیمیایی یک برچسب اطلاعات کوچک که معمولا لوزی شکل است را دیده اید ، این برچسب MSDS نیست اما اطلاعاتش قطعا برگرفته ای از اطلاعات کاملی است که در MSDS ها وجود دارد . تقریبا می توانیم بگوییم که این برچسب خلاصه خلاصه خلاصه محتویات MSDS است .
یک برچسب اطلاعات ماده فقط اطلاعات کلی مواد را برای شما بیان می کند در حالیکه در MSDS فیهاخالدون ماده در می آید و نوشته می شود !! جمله ای بهتر از این در وصف MSDS نمی توان بکار برد !! MSDS یک مرجع و یا رفرنس برای تهیه کردن برچسب ایمنی مواد است به تصویر زیر دقت کنید یک برچسب اطلاعات مواد شیمیایی ساده را مشاهده می کنید.
وظیفه تهیه برگه های اطلاعات ماده شیمیایی | MSDS بر عهده کیست؟
یه مثال هست که میگن هیچکس جز آشپز دقیقا نمی دونه که چی توی غذاش ریخته !!! البته این احتمال هم وجود دارد که این مثال را نشنیده باشید چون کاملا همین الان به ذهنم رسید که در توسینسو از این مثال من در آوردی استفاده کنیم ، در واقع این تولید کننده محصول شیمیایی است که فرمول و نحوه تولید و محتویات شیمیایی محصول خودش را دقیقا می داند و دقیقا می داند که هر کدام از این محتویات چگونه می توانند در برخورد با محیط یا مواد دیگر چه نوع واکنشی از خودشان نشان بدهند.
بنابراین بر اساس استانداردهای بین المللی این شرکت تولید کننده ماده شیمیایی است که موظف است برای آن ماده MSDS نیز ارائه کند. حتی اگر ماده بصورت وارداتی وارد کشور شود ، شرکت وارد کننده موظف است که برگه های مربوطه را در کنار محصول قرار بدهد و به مشتری ارائه بدهد .
حتی برخی اوقات توزیع کنندگان مواد شیمیایی نیز موظف به تهیه MSDS هستند اما طبیعتا تایید نهایی و تهیه کننده اصلی MSDS قطعا کارشناسان HSE یا همان ایمنی و بهداشت در یک سازمان هستند که استفاده یا عدم استفاده از این محصول را تایید یا رد می کنند.
برگه اطلاعات ایمنی مواد | MSDS شامل چه اطلاعاتی می شود؟
خوب تا اینجا در خصوص ماهیت برگه های ایمنی مواد شیمیایی یا MSDS که مخفف Material Safety Data Sheets می باشد بصورت مفصل صحبت کرده ایم اما همان موقع هم اعلام کردیم که این برگه شامل یک سری اطلاعات در مورد ماده شیمیایی مورد نظر است که نه بصورت قطعی ولی بصورت معمول در یک قالب مشخص قرار گرفته و ارائه می شوند ، این اطلاعات بصورت معمول در 14 تا 16 قسمت دسته بندی و ارائه می شوند که امروز می خواهیم در مورد این موارد با هم صحبت کنیم ، بنابراین تا انتهای این مطلب شما با کلیات یک MSDS استاندارد آشنا خواهید شد :
پارامتر اول : مشخصات ماده شیمایی
در این قسمت از MSDS مشخصات ماده شیمیایی نمایش داده می شود برای مثال نام ماده شیمیایی و کد بین المللی شناسایی آن به همراه اطلاعات مربوط به شرکت تولید کننده از جمله نام شرکت سازنده ، آدرس و شماره تلفن و البته شماره تلفن برای تماس های اضطراری بایستی درج شود ، هر ماده شیمایی دارای یک کد منحصر به فرد برای شناسایی می باشد که به عنوان CAS شناخته می شود.
پارامتر دوم : ماهیت فیزیکی و شیمیایی ماده
خوب در این قسمت از MSDS ماهیت ماده از نظر شکل فیزیکی یعنی حالت جامد ، مایع یا گاز ماده شیمیایی و همچنین رنگ و بوی ماده شیمیایی به زبان ساده توضیح داده می شود و همچنین در خصوص مواردی مثل نقطه جوش یا ذوب ، خواص اشتعالی یا انفجاری ، فشار بخار ، چگالی ، دمای احتراق ، قابلیت انحلال ( حل شدن در مایع یا گاز و ... ) ، PH و ... توضیحاتی ارائه می شود که استفاده کننده براحتی کلیات ساختاری ماده شیمیایی را درک می کند.
پارامتر سوم : شناسایی خطرات مربوط به ماده شیمایی
طبیعتا خواسته یا ناخواسته مواد شیمیایی ممکن است اثرات خطرناکی بر روی انسان ، محیط زیست یا حتی مواد دیگر داشته باشد ، شما باید نسبت به این خطرات آگاه باشید این خطرات شامل امکان خورندگی مواد دیگر توسط این ماده ، امکان سوزانندگی مواد دیگر ، امکان آلوده کنندگی ، امکان سمی بودن و ... را تشریح می کند . برای مثال اسید سولفوریک در برخورد با فلزات قابلیت خورندگی دارد و در برخورد با پوست قابلیت سوزانندگی و در برخورد با طبیعت خاصیت آلوده کنندگی دارد و این قطعا در برگه MSDS اسید سولفوریک عنوان شده است.
پارامتر چهارم : پیش بینی کمک های اولیه برای خطرات انسانی
فرض کنید که کاربر ماده شیمیایی ما ، بدون اطلاع از خطرات ماده شیمیایی با آن تماس پیدا می کند و ماده نیز باعث بروز بیماری یا عوارضی برای شخص مورد نظر می شود . در چنین مواردی شما باید توجه داشته باشید که در MSDS مواردیکه برای انجام کمک های اولیه به شخص تماس گیرنده تعریف شده است به دقت رعایت شود ، در قسمت کمک های اولیه مواردیکه شما به عنوان مسئول کمک های اولیه باید در برابر تماس های پوستی ، تماس های تنفسی و یا تماس های گوارشی با مواد شیمیایی در اسرع وقت با فرد بیمار انجام بدهید دقیقا تشریح شده است.
پارامتر پنجم : پیش بینی روش های اطفاء حریق
خوب طبیعی است که اگر ماده شیمیایی ما قابل اشتعال باشد باید روش های اطفاء حریق مناسب و کاربردی در خصوص آن ماده خاص نیز در MSDS نوشته شود ، خطرات ناشی از آتش گرفتن مواد شیمیایی می تواند بسیار خطرناک باشد و در MSDS باید دقیقا اشاره شود که کدام ماده برای اطفاء حریق بایستی استفاده شود ، برای مثال ممکن است مواد شیمیایی قابل اشتعالی وجود داشته باشند که با آب واکنش معکوس نشان بدهند و بدتر آتش بگیرند. در این پارامتر دقیقا مشخص می شود که برای اطفاء حریق ناشی از این نوع مواد چه چیزی برای اطفاء حریق باید انجام شود ، این قسمت معمولا برای کاربرد آتش نشانان در MSDS قرار می گیرد .
پارامتر ششم : پیش بینی رها شدن در محیط
این امری طبیعی است که ناخودآگاه یا خودآگاه ماده شیمیایی چه با واکنش با مواد مختلف و چه بصورت مستقیم در محلی ممکن است رها شود ، این رها شدن ممکن است در محیط های بسته یا در محیط های باز یا حتی محیط زیست صورت بگیرد ، در مستند MSDS دقیقا روش ها و احتیاط هایی که برای رها شدن مواد شیمیایی باید در نظر گرفته شود چه بصورت فردی ، چه بصورت محیطی و حتی روش های پاکسازی محیط مورد نظر و حتی خنثی سازی تاثیرات ماده تشریح می شود .
پارامتر هفتم : مکانیزم و روش های انبار سازی و حمل و نقل ماده شیمیایی
هر ماده شیمیایی بسته به نوع مواد به کار رفته در آن قطعا بایستی احتیاط های خاصی را در روش های انبار کردن و همچنین حمل و نقل خودش لحاظ کند ، یک مثال ساده ماده منفجره بسیار خطرناکی به نام نیتروگلیسیرین است که بصورت مایع است و ممکن است با یک تکان شدید یک فاجعه به بار بیاورد . بنابراین در مستند MSDS تولید کننده موظف است که موارد احتیاطی و استاندارد حمل و نقل ماده در داخل و خارج از محیط کارخانه اعم از نحوه حمل و نقل در جاده ها به وسیله کامیون ، وانت ، اتومبیل شخصی و ...
نحوه حمل و نقل هوایی توسط هواپیما ، بالگرد یا بالن و .. روش حمل و نقل دریایی به وسیله کشتی و یا قایق و ... و همچنین روش استاندارد حمل و نقل توسط راه آهن یا قطار را با ذکر کلیه موارد ایمنی لحاظ کند. همچنین نحوه نگهداری ماده شیمایی در انبارها نیز بسیار اهمیت دارد ، بعضی از مواد چنانچه از همدیگر در فاصله مشخصی قرار نگیرند ممکن است دچار واکنش های شیمیایی خطرناکی شوند و منجر به فاجعه هاییی مثل آتش سوزی ، انفجار ، خورندگی ، سوزانندگی و ... شوند که این موارد نیز بایستی به دقت در MSDS نوشته و صراحتا بیان شود.
پارامتر هشتم : کنترل های ظاهری ماده شیمیایی
منظور از کنترل های ظاهری مواردی است که فرد یا افراد یا حتی وسایل ارتباطی با ماده شیمیایی باید در پوشش خودشان در برخورد با ماده شیمیایی رعایت کنند تا دچار مشکل نشوند ، برای مثال کنترل های فردی وجود دارد که در آن برای افراد لباس هایی با مواد خاص برای کار کردن با ماده توصیه می شود یا استفاده از ماسک اکسیژن یا ماسک های ضد مواد شیمیایی قابل تنفس توصیه می شود
این کنترل ها فردی بودند اما کنترل های دیگری وجود دارند که برای بحث بهداشتی مواد استفاده می شوند برای مثال نحوه شستشوی دست و بدن بعد از تماس با ماده را تشریح می کنند و یا کنترل های زیست محیطی موارد و نکاتی که باید در برخورد ماده برای ارتباط ایمن با محیط زیست بررسی و اعمال شوند را نمایش می دهند. اینها به صراحت در MSDS به زبان ساده باید نوشته شود.
پارامتر نهم : پایداری و واکنش پذیری ماده شیمیایی
در این قسمت موارد احتیاطی و اطلاع رسانی در خصوص نحوه پایداری یا ثبات و همچنین واکنش پذیری ماده شیمیایی توضیح داده می شود برای مثال در این قسمت به صراحت گفته می شود که برای مثال بنزین اگر در ظرف بسته قرار نگیرد در واکنش با هوا تبدیل به گاز و تبخیر می شود . در این قسمت اشاره می شود که روند واکنشی ماده در قالب گاز بصورت نشت کردن و اسپری شدن در محیط منتشر می شود و یا اگر جامد است ممکن است بصورت ذرات معلق در هوا واکنش نشان بدهد و اگر مایع است نیز در قالب نشت کردن ، بخار شدن و ...
در محیط منتشر می شود . در این قسمت نوع واکنش ها با پارامترهای مختلف تعریق می شود برای مثال واکنش های گرما زا برای یک ماده اگر تعریف شده باشد یعنی ماده در صورت احتراق ممکن است درجه بسیار زیادی از گرما را تولید کند که ممکن است باعث ایجاد آتش سوزی شود و یا واکنش گرما گیر واکنشی است که ماده بعد از واکنش با جذب حرارت از منبع خارجی می تواند تولید حریق کند یا برعکس حرارت اطراف را به سرعت بگیرد و باعث ایجاد سرمایش شود.
واکنش ها را به صورت کلی در این قسمت در قالب تجزیه و ترکیب شدن ماده شیمیایی با مواد دیگر توضیح می دهند . شرایطی که باید از قرار دادن ماده در آن حالت اجتناب کرد را باید عنوان کرد برای مثال دور نگه داشتن بنزین از آتش یک شرط اجتناب برای جلوگیری از به وجود آمدن حریق به حساب می آید
مواردی در این قسمت عنوان می شود که باید در خصوص مواد از اجرا آنها پرهیز کرد برای مثال ممکن است ماده با شرایط خاص محیطی یا نگهداری ناسازگاری داشته باشد و در این حالت خطرناک باشد ، در نهایت خطرات ناشی از تجزیه ماده شیمیایی نیز در این قسمت تعریق می شود که برای مثال این ماده چگونه قابل تجزیه می باشد و در صورت تجزیه تولید چه نوع خطرات شیمیایی ، احتراقی و یا پرتوزایی ( پرتو های خطرناک ) به محیط می شود.
پارامتر دهم : اطلاعات سم شناسی
در مستند MSDS یکی از موارد بسیار ضروری تعیین میزان سمی بودن ، شدت سمی بودن و مدت زمان سمی بودن و اثرات آن ماده شیمیایی است . یعنی در این پارامتر اطلاعاتی در مورد پارامترهای سمی ماده شیمیایی به کاربر داده می شود که شدت سمی بودن را در وهله اول مشخص می کند یعنی اینکه سمی بودن این ماده بصورت موقتی اثر دارد یا اثری طولانی مدت و مزمن دارد
از طرفی اثرات سم نیز یا به قول خودمان عوارض استفاده از ماده نیز بایستی به درستی تشریح شود که برای مثال استفاده از این نوع کود شیمیایی باعث سمی شدن زمین در طولانی مدت و کم شدن میزان محصول دهی می شود !! معمولا این قسمت از MSDS در قالب میزان دوز کشندگی و غلظت ماده شیمیایی تعیین می شود برای مثال نماد LD50 بر روی MSDS یعنی دوز کشندگی این ماده 50 درصد است و نماد LC50 یعنی غلظت کشندگی این ماده اینقدر است .
پارامتر یازدهم : اثرات و خطرات تجزیه حرارتی
به هر حال هر ماده ای بایستی روزی تجزیه شود و یکی از روش های معمول برای تجزیه مواد و از بین بردن آنها تجزیه حرارتی یا سوزاندن آنها است ، این نوع تجزیه می تواند بسیار خطرناک باشد که بسته به نوع ماده شیمیایی مورد استفاده متنوع است ، بایستی در MSDS اشاره شود که خطرات شیمیایی ، خطرات احتراقی یا آتش افروزی و همچین خطرات تشعشعات یا پرتوهای مربوط به ماده بعد از تجزیه حرارتی به چه شکل خواهد بود .
پارامتر دوازدهم : ملاحظات نشتی و دفع مواد
چه بخواهیم و چه نخواهیم انرژی یا ماده هیچوقت از بین نمی رود و تنها از شکلی به شکل دیگر تبدیل می شود و این در مورد مواد شیمیایی نیز صادق است ، بایستی در مستند MSDS عوارض و نحوه دفع صحیح و سلامت ماده شیمیایی در محیط عنوان شود و همچنین پیامد های زیست محیطی و اثرات فردی نیز باید اشاره شده و در عین حال روش های خنثی سازی موارد مشکل ساز نیست صراحتا و به زبان ساده عنوان شوند.
پارامتر سیزدهم : الزامات قانونی
طبیعتا ما به عنوان یک فرد عادی یا یک تیم تحقیقاتی نظامی بایستی از یک سری قوانین مشخص در خصوص نحوه و میزان و حتی مجوز استفاده از برخی مواد شیمیایی آگاه باشیم و بدانیم که از نظر قانون آیا فعالیت با این ماده برای شخص یا شرکت ما مجاز است یا خیر
برای مثال استفاده از روغن پالم در تولیدات خوراکی از لحاظ قانونی مشکل دارد . در مستند MSDS استاندارد بررسی می شود که در محل استفاده شما از این ماده آیا ممنوعیت قانونی در خصوص استفاده از ماده وجود دارد یا خیر ، آیا روش های دفع در محیط زیست بصورت قانونی و مجوز دار امکان دارد یا خیر و همچنین از نظر قانون استفاده از این مواد برای ایمنی افراد درگیر با آن مشکلی دارد یا خیر.
پارامتر چهاردهم : سایر اطلاعات
یک سری اطلاعات نیز بصورت دلخواه یا بصورت پیشنهاد در خصوص نحوه برخورد با ماده در شرایط خاص نیز ممکن است در MSDS دیده شود ، برای مثال محدودیت های استفاده و کاربرد ماده ، محدودیت های زیست محیطی و سلامت فردی ، محدودیت های قانونی و هر چیزی که شرکت تولید کننده صلاح بداند که باید در MSDS قرار بدهد در این قسمت آخر قرار می گیرد.
به این مورد دقت کنید که در تهیه کردن مستند MSDS الزام به وجود حداقل 14 یا حداکثر 16 عدد پارامتر وجود ندارد و ممکن است ما MSDS ساده ای تنها با 8 عنوان پارامتر داشته باشیم اما این را باید بدانیم که بر طبق قوانین سازمان ایمنی و بهداشت حرفه ای آمریکا ، هر تولید کننده بعد از تولید محصول شیمیایی موظف به ارائه MSDS آن نیز است و باید به کاربران در خصوص خطرات بالقوه کار با ماده توضیحات جامعی را ارائه بدهند و روند ایمن و سلامت کار کردن و نگهداری و حمل و نقل و پارامترهایی که عنوان شد را باید در آن لحاظ کند. در اکثر کشورهای دنیا استاندارد ایجاد MSDS شامل 16 مورد است.
بد نیست در خصوص MSDS برخی نکات را نیز بدانیم که در کمال سادگی باید بیان شود یعنی مثلا به جای اینکه بگوییم 200 سی سی آب بهتر است بگوییم یک لیوان آب ، مطلب باید خلاصه و مفید باشد و دارای پیچیدگی نباشد ، جملات بایستی واضح باشند
شیوه نوشته شدن باید دارای دسته بندی باشد ، براحتی در دسترس باشد و از همه مهمتر باید بدانید که MSDS محصولات شیمیایی نیز در کشورهای مختلف دنیا دارای تاریخ انقضاء می باشند برای مثال در دولت کانادا هر 3 سال شرکت ها موظف هستند MSDS جدید ارائه کنند امیدوارم مورد توجه شما قرار گرفته باشد و توسینسو را به همه برای حل مشکلات معرفی کنید .